ΟΡΦΙΚΙΑ: Τοπωνύμιο Αντίσσης, τρισχιλιετές

https://www.emprosnet.gr/emprosnet-archive/orfikia-toponymio-antissis-trisxilietes

ΟΡΦΙΚΙΑ: Τοπωνύμιο Αντίσσης, τρισχιλιετές

 30/06/2020 - 14:51Ενημερώθηκε 30/06/2020 - 14:57

Τάκης Ιορδάνης

ΚατηγορίαΆρθρα

Στο παρόν άρθρο μου, για το όνομα του μυστηριακού τόπου, ΟΡΦΙΚΙΑ, καταθέτω τα σχετικά πειστήρια. Πρώτο αυτά της συλλογικής συνείδησης, δεύτερο της λόγιας καταγραφής και τρίτο εκείνο της κρατικής παραδοχής, ως ακολουθεί:

Α) Συλλογική Συνείδηση

α) Με δεδομένο ότι εκ της αρχαίας πεντάπολης ως το 1994, μόνο η σύγχρονη Άντισσα εξακολουθούσε να είναι Κοινότητα, το Κοινοτικό Συμβούλιο της περιόδου 1990-1994, ζήτησε από την αρμόδια Επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών την αναβάθμιση της Κοινότητας Αντίσσης, σε Δήμο Αντίσσης για Ιστορικούς λόγους ως ο αντίστοιχος νόμος προέβλεπε. Η αίτηση συνοδευόταν από σχετικό υπόμνημα, όπου γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον πρώτο εκπρόσωπο του Αιολικού μέλους, τον Τέρπανδρο τον Αντισσαίο, συσχετίζοντας αυτόν, ως και την Άντισσα, με το μυθικό Ορφέα (σελ. 211-212 «Η ΑΝΤΙΣΣΑ», Π. Φραγκέλλης) όπου αναφέρεται «… όπως αποδεικνύεται απ’ τις αρχαίες μαρτυρίες, την τοπική παράδοση και το τοπωνύμιο Αρφίκια < Ορφίκια, που διασώθηκε μέχρι σήμερα, παρά τις χιλιετηρίδες που πέρασαν απ’ την καθιέρωσή του.»

Αποτέλεσμα του ανωτέρω και των μετέπειτα επ’ αυτού ενεργειών ήταν, κατά την αναδιάρθρωση των ΟΤΑ σύμφωνα προς το σχέδιο «Καποδίστριας», να προκύψει ο Δήμος της χερσονήσου του Ορδύμνου με το όνομα Δήμος Ερεσού-Αντίσσης.

β) Το 1996 ο πολιτιστικός Προοδευτικός Σύλλογος «ΤΕΡΠΑΝΔΡΟΣ» Αντίσσης, εξέδωσε το «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ» του, που του έδωσε το όνομα «Τα Ορφίκια».

Στο πρώτο τεύχος του, σελ. 3 εξηγούταν σχετικά, το «Από που πήραμε το όνομά μας…»: «Το όνομα του περιοδικού σχετίζεται με την περιοχή “Ορφίκια” της Άντισσας όπου κατά την Μυθολογία εκεί βρέθηκαν το κεφάλι και η λύρα μουσικού Ορφέα. …»

Στη συνέχεια αναλυόταν όλο το θέμα το σχετιζόμενο με τον Ορφέα, τις Μαινάδες, την κεφαλή και τη λύρα του και τις ταφικές του τιμές απ’ τους τότε κατοίκους των Λαψάρνων. Στο τέλος προσθετόταν : «… Τα κύματα πήραν την κεφαλή και τη λύρα του και τα έφεραν στο νησί της Λέσβου και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Ορφίκια.»

Η ονομασία Ορφίκια, της αγκάλης της σε απόσταση 500-1000 μέτρα από το ανατολικό άκρο της μεγάλης παραλίας των Λαψάρνων, για τους Αντισσαίους χάνεται πίσω στις γενεές τους και ως γνώση είναι ταυτισμένη με την ύπαρξή τους εδώ και χιλιετηρίδες. Τούτο το καταδεικνύει η συλλογική συνείδηση κατά τα προεκτεθέντα αλλά ασφαλώς και η ατομική γνώση και συνείδηση, όλων όσων είδαν το φως του ήλιου στην Αντισσαία περιοχή.

γ) Η ποιήτρια Πέρθα Καλέμη, γέννημα, θρέμμα των Λαψάρνων σε μια προσωπική μας επικοινωνία, μου γράφει.

«…εγώ θυμάμαι τη γιαγιά μου Κυριακούλα που έλεγε για τον Ορφέα στα Ορφίκια και η θεία μου Μυρσίνα μου μιλούσε σε παραμύθια για τον Ορφέα στα Λάψαρνα…».

Αντίστοιχα βέβαια είναι τα σχετικά βιώματα οπωσδήποτε του κάθε Λαψαρνιώτη αλλά και του κάθε Αντισσαίου.

Β) Λόγια καταγραφή

Πέραν του ως άνω αναφερομένου κατά τα συλλογικώς πιστευόμενα από τους Αντισσαίους για τα Ορφίκια, ακολουθεί η λόγια καταγραφή, η από τους ανθρώπους των γραμμάτων και της επιστήμης, ως του Αντισσαίου Παναγ. Φραγκέλλη, (Φιλόλογος-Λυκειάρχης), του Παναγ. Σαμάρα (τότε Γυμνασιάρχης-Φιλόγογος), και άλλων πνευματικών ανθρώπων της Λέσβου, συγκεκριμένα των Παναγ. Παρασκευαϊδη, Απόστ. Γονιδέλλη, Γεωργ. Χουτζαίου, Αριστ. Κυριατζή, και Βασ. Κουμαρέλα.

1) Ο Π. Φραγκέλλης στο βιβλίο του «ΟΡΦΕΥΣ , Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΥΣΤΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΣ» του 1997, στη σελίδα 187 γράφει: «…αφού μέσα από τις χιλιετηρίδες διεσώθη μέχρι σήμερα το τοπωνύμιο ΟΡΦΙΚΙΑ, αποτελεί και τον πλέον αδιάψευστο μάρτυρα της παραδόσεως.»

2) Ο Π.Σ. Παρασκευαϊδης στο βιβλίο «Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΛΕΣΒΟΣ», του 1978, για τα ΟΡΦΙΚΙΑ αναφέρει: «…Η ονομασία (Ορφίκια) παραμένει μέχρι σήμερα, τρεις χιλιάδες χρόνια μετά. Οι Αντισσαίοι ίδρυσαν εκεί περιλάλητο στην αρχαιότητα μαντείο, που ενίσχυε τον τουρισμό και το κύρος της πόλης. Τ’ αηδόνια της, λέγανε, κελαηδούσαν πιο γλυκά από οπουδήποτε αλλού μ’ αυτά τα δυο αποκτήματα, που τους έστειλε η τύχη ή ο θεός.»

Στο ίδιο βιβλίο, σ’ άλλο σημείο του, στη σελίδες 64-65 γράφει: «Σε ένα από αυτά (ρήγματα) στην παραλία ιδρύθηκε το Μαντείο του Ορφέα που ήκμαζε μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή.»

Οι ανωτέρω αναφερόμενοι Λέσβιοι Ιστορικοί κατά τρόπο κάθετο, διαλευκαίνουν το ότι το τοπωνύμιο ΟΡΦΙΚΙΑ, υπάρχει για χιλιετηρίδες, που η παράδοση μάς το παρέδωσε απαράλλακτο, ως σήμερα.

3) Ο Π. Σαμάρας, το όνομα ΟΡΦΙΚΙΑ, το αναφέρει στο «ΛΕΣΒΙΑΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 1958» για την «Αρχαία Άντισσα» στη σελίδα 223, γράφοντας, εν σχέσει προς τη θέση της αρχαίας αυτής πόλης τα: « Πιθανόν δε να έκειτο μεταξύ των ορμίσκων Πόχης και Ορφικίων (της περιοχής Λάψαρνα). … Εάν δε μεταξύ Πόχης και Ορφικίων ευρεθώσι και επί της ακτής λείψανα αρχαίων κτισμάτων, η γνώμη αυτή θα ενισχυθεί έτι περισσότερον».

4) Ο Γ.Μ. Χουτζαίος (Πρώτο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, το 1977, για το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου) στο βιβλίο του «Το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου», του 1979, περιγράφοντας και ταξινομώντας τους ανά την «Απολιθωμένη Περιοχή» της Δυτ. Λέσβου απολιθωμένους κορμούς στη σελίδα 19, αναφέρεται σ’ αυτούς του χώρου των Ορφικίων, γράφει: «…Η χερσόνησος αυτή (όπου υπάρχουν 13 κορμοί) βρίσκεται στο μέσο περίπου του όρμου που λέγεται Ορφίκια, γιατί κατά την παράδοση εκεί έβγαλαν τα κύματα το κεφάλι του κιθαρωδού Ορφέα μετά την θανάτωσή του από τις Μαινάδες.»

5) Ο Α. Γονιδέλλης στο βιβλίο του «ΤΕΡΠΑΝΔΡΟΣ ΑΝΤΙΣΣΑΙΟΣ» γράφει:

α) «Σύμφωνα δε με τον Λουκιανό, οι κάτοικοι της Άντισσας έθαψαν την κεφαλή την κεφαλή (του Ορφέα) στο Βακχείο, ένα ιερό που είχε κτισθεί τον 10^ο με 9^ο αι. π.Χ. και το οποίο εξελίχθηκε το σπουδαίο μαντείο-ναό.» (σελ. 50)

Το Βακχείο, δεν αναφέρεται, ως κτισμένο εντός σπηλαίου.

β) «Και με την ευκαιρία να πούμε ότι η {μέθοδος} {αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψης} βοηθάει πολύ στην αποκάλυψη και κατανόηση των μύθων, καθώς σχεδόν πάντα τα ονόματα είναι οι καλύτεροι οδηγοί.» (σελ. 136)

6) Στο βιβλίο του «Η ΑΝΤΙΣΣΑ» 1995, ο Π. Φραγκέλλης, στη σελίδα 146, αναφέρει: «Ο μεσαιωνικός βυζαντινός συνοικισμός Λαψάρνων που επεκτείνετο στα Αρφίκια και στο Ακρωτήριο Τελώνια* όπου βρισκόταν το Μαντείο του Ορφέως, πρέπει να γνώρισε μεγάλη ακμή, όπως μαρτυρούν : α) Η λαϊκή παράδοση, β) Η έκταση των ερειπίων και η αφθονία οστράκων Βυζαντινής περιόδου. γ) το πλήθος εκκλησιδίων…»

* Το ακρωτήριο Τελώνια, που του δίδει και τις γεωγραφικές συντεταγμένες, οι σύγχρονοι χάρτες το ονομάζουν ακρωτήριο Αγκάλη, που είναι το ακρωτήρι στα Ορφίκια.

Ακόμη στο ίδιο βιβλίο του, στη σελίδα 153, ο Π. Φραγκέλλης αναφέρει: «Το εν λόγω ακρωτήριο βρίσκεται στην περιοχή των Αρφικιών (Ορφικίων) και σ’ αυτό βρισκόταν το Βακχείο και το Μαντείο του Ορφέως, στο οποίο χρησμοδοτούσε η κεφαλή του».

7) Στο βιβλίο του «ΟΡΦΕΥΣ, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΥΣΤΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΣ» ο Π. Φραγκέλλης, στη σελίδα 187, επίσης αναφέρει: «Η Πόλι στην επικράτεια της οποίας εξεβράσθησαν η κεφαλή και η λύρα του μυθικού, μαγικού μουσικού και μύστη, η Άντισσα της Λέσβου ετίμησε στην αρχαιότητα τον άντρα ενταφιάζοντας την κεφαλή στο Βακχείο της περιοχής Αρφικιών <Ορφικιών Λαψάρνων, όπου εξεβράσθη…» και πιο κάτω στην ίδια σελίδα αναφέρεται το στο 1 ανωτέρω: «…αφού μέσα από τις χιλιετηρίδες διεσώθη μέχρι σήμερα το τοπωνύμιο ΟΡΦΙΚΙΑ που αποτελεί και τον πλέον αδιάψευστο μάρτυρα της παραδόσεως.»

8) Ο ερευνητής Αρ. Κυριαζής σχολιάζων άρθρο μου στο ΕΜΠΡΟΣ Μυτιλήνης «Fake news και fake …Ιστορία» 12/2018, έγραφε στο Facebook: «Αγαπητέ Τάκη Ιορδάνη, συμφωνώ με την διατυπωμένη θέση σου ότι η κεφαλή του Ορφέα και η λύρα του, μετά την μακρά περιήγησή τους στη θάλασσα, προσέγγισαν την παραθαλάσσια Αρχαία Άντισσα και το επίσης παραθαλάσσιο ακρωτήρι Ορφίκια, όπου κατά τον Πάνο Φραγκέλλη:(παραθέτει τα στη σ. 153 του βιβλίου “Η ΑΝΤΙΣΣΑ”. Αθήνα 1995, βλέπε 6 ανωτέρω). Συνεχίζει γράφοντας -κατά τον Παναγιώτη Παρασκευαΐδη- “η τοπογραφία των Λαψάρνων και Αρφικιών δείχνει την αλήθεια του μύθου του Ορφέα. Μπλεγμένη στα μαλλιά του κομμένου κεφαλιού του ποιητή (Ορφέα) η λύρα του ταξίδεψε απ’ τις ακτές της Ανατολικής Θράκης, πέρασε ανάμεσα Ίμβρο και Τένεδο και σπρωγμένα -κεφάλι και λύρα αντάμα- απ’ τα ρεύματα του Ελλησπόντου κατάληξαν σ' αυτή τη Λεσβιακή αγκαλιά. Τα μάζεψαν οι Λέσβιοι της Άντισσας... κι έχτισαν εκεί ναό και μαντείο”. (Παναγιώτης Παρασκευαΐδης. “Η Ρωμαϊκή Λέσβος”, Μυτιλήνη 1978, σ. 63-64).»

9) Ο ερευνητής ιατρός, Βασ. Κουμαρέλας, ερεύνησε την περιοχή Αγιά Τριάδα (Ορφίκια) και στην πραγματεία του «ΛΕΣΒΟΣ ΝΗΣΙ ΠΥΡΙΤΟΛΙΘΟΥ», του 1996, στη σελίδα 5, γράφει: «Περιηγήθηκα τον όρμο Αγκάλη ή Αγία Τριάδα. Το μέρος αν και προσήνεμο παρουσιάζει πυκνά οικιστικά λείψανα των ελληνορωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, κυρίως γύρω από το εκκλησάκι και κατά μήκος της προσεγγίσιμης παραλίας.» και συνεχίζει πιο κάτω: «Πάνω στο ακρωτήρι που κλείνει από τα ανατολικά την αγκάλη (των Ορφικιών), σε πλάτωμα, απρόσιτο απ' τη θάλασσα, κυριολεκτικά στο μάτι του βοριά, ρίζωσαν οι άνθρωποι της προϊστορίας. Βρήκαμε εκεί, θεμέλια κτισμάτων, υπολείμματα κεραμικής, εργαλεία και απολεπίσματα πυριτολίθου, τριπτήρες, κ.λπ.». Συνεχίζει δε στη σελίδα 6, λέγοντας ότι η έκταση του οικισμού επί του ακρωτηρίου είναι μικρή και τονίζει: «…όμως πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη γιατί όπως φαίνεται, μεγάλο μέρος του ακρωτηρίου διαβρώθηκε και κατακρημνίστηκε στη θάλασσα.»

Γ) Κρατική παραδοχή

Το Υπουργείο Αιγαίου το 2002, εξέδωσε ένα ιδιαίτερα αξιόλογο, επιστημονικά ολοκληρωμένο και καλλιτεχνικά άρτιο τόμο, με τίτλο «ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ».

Στο εδάφιο 41.1.9 Λάψαρνα, γίνεται λόγος για τους απολιθωμένους κορμούς τους αναφερθέντες στο 4 του Β ανωτέρω, ως ακολουθεί: «Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί κορμοί εμφανίζονται στην περιοχή {Ορφίκια} στο ακρωτήρι Αγκάλη, ανατολικά του οικισμού Λάψαρνα,…»

Η του Υπουργείου Αιγαίου αυτή παραδοχή, αποτελεί το αδιαμφισβήτητο επισήμως τεκμηριωμένο στοιχείο, της ονομασίας «ΟΡΦΙΚΙΑ».

Με την πιο πάνω αναλυτική παράθεση των στοιχείων και δεδομένων περί τα ΟΡΦΙΚΙΑ, λήγει κάθε παραφιλολογία. Προκαλώ δε, περαίνοντας, τον οποιονδήποτε μπορεί να ανατρέψει τα παρατεθέντα ανωτέρω αδιαμφισβήτητα τεκμήρια, να το κάνει άμεσα. Άλλως καλά θα κάνει να ακολουθήσει την εκ της κλασικής αρχαιότητας σχετική σοφή παρακαταθήκη: «κρείττον του λαλείν, το σιγάν».