«Γάμος στη λεσβιακή Άντισσα» του αείμνηστου Βασίλη Πλάτανου. Άρθρο μου στο ΔHMOKPATHΣ / Αιολίας λόγος

 

σελ. 16                  ΔHMOKPATHΣ                        Σαββατοκύριακο 18 Ιανουαρίου 2025

Αιολίας λόγος

«Γάμος στη λεσβιακή Άντισσα»

του αείμνηστου Βασίλη Πλάτανου

Του Δρος Τάκη Χαραλ. Ιορδάνη (Ph.D.)

Στα τελευταία φύλλα της «ΗΧΩΣ της Άντισσας» δημοσιεύεται σε συνέχειες το διήγημα «ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑ», που γράφει η καλή φίλη, συγγραφέας Κική Τσικνή-Φραντζή. Το διάβασμά του άκρως κοπιώδες και για μένα. Κατά τα παιδιά μας σε πολλά σημεία του ακαταλαβίστικο. Κυριολεκτικά, κάποιος ξένος θα μπορούσε να πει ότι δεν είναι από διάλεκτο της Ελληνικής γλώσσας, είναι κάτι άλλο… 

Διαβάζοντάς το, συνειρμικά μου ήρθε στο νου και συσχετίστηκε άμεσα η γραφή  αυτή, με εκείνη της λαογραφικής εργασίας «Γάμος στη λεσβιακή Άντισσα» του αείμνηστου Βασίλη Πλάτανου. Τούτη  είχε κατατεθεί στα αρχεία της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, όπου ο Βασίλης, νεαρός τότε δημοσιογράφος έλαβε μέρος με το ψευδώνυμο ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ, στο Λαογραφικό Διαγωνισμό Γρηγορίου Ρουσέλλη, το 1956, όπου και απέσπασε το δεύτερο βραβείο. Στηρίζεται δε στη σχετική αφήγηση της 85χρονης τότε Ευρυδίκης Φωτιάδη–Παπαμιχαλάκη. Είναι κυριολεκτικά μια πραγματεία,  όπου  κατά τρόπο ιδιαίτερα γλαφυρό, παραστατικό και άκρως ενδιαφέροντα απεικονίζεται η όλη πορεία, απ’την προξενιά μέχρι το γάμο, περνώντας βέβαια απ’τον αρραβώνα, όπως αυτά γινόντουσαν σύμφωνα με τα κρατούντα  ήθη και έθιμα το 1899, όταν η αφηγούμενη τα του δικού της γάμου. ήταν 28 χρονών. Αυτά, στα τότε Τελώνια, τη σημερινή Άντισσα, στην περίοδο ακόμα της Τουρκοκρατίας. Τον καιρό εκείνο,  που για  μας  σήμερα, έννοιες πολλών λέξεων και προτάσεων της αφήγησής της, είναι όχι ιδιαίτερα ξεκάθαρες. Όπως τώρα η προφορά στη ντοπιολαλιά μας είναι βαριά, για όσους δεν μεγάλωσαν στην Άντισσα (τα παιδιά μας, οι ξένοι, ιδιαίτερα  μη Λέσβιοι) και  εν πολλοίς μη κατανοητή, ασφαλώς τότε προ 125 χρόνων, απ’ότι φαίνεται στην εργασία αυτή του Βασίλη, ήταν ακόμη χειρότερη. Είναι άξιο λόγου να αναφερθεί πως η εξαιρετική αυτή εργασία  που καταλαμβάνει έκταση 36 σελίδων, στο τέλος, έχει Γλωσσάρι 16 ολόκληρων σελίδων!.

Με βάση τα προαναφερθέντα, το διάβασμα της είναι κουραστικό και σε μένα που μεγάλωσα στην Άντισσα και μ’αυτή  τη ντοπιολαλιά είπα τις πρώτες λέξεις μου και τελικά έμαθα να μιλώ. Το βιβλίο αυτό το έχω διαβάσει αρκετές φορές για να μάθω τα σχετικά κι άλλες τόσες έχω προστρέξει σ’επί μέρους κεφάλαια και παραγράφους του για να αποδώσω σωστά, σε πεζογραφήματα δικών μου βιβλίων, σχετικές  με το γάμο  τότε συνήθειες και έθιμα του τόπου μου. Θέλω να πιστεύω ότι αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφόρησης για όποιον ενδιαφέρεται,  πέραν αυτών  καθ’αυτών των λαογραφικών στοιχείων των  του γάμου στις  αρχές του 20^ου αιώνα, και  πολλών άλλων κοινωνικοοικονομικών στοιχείων της Άντισσας, τότε. Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πολλά,  θα μείνω στα χαρακτηριστικότερα, αυτά της προίκας, που σήμερα ευτυχώς έχει δια νόμου καταργηθεί. Αναφέρομαι στην αγλαβή, το προικοσύμφωνο, ως αναγράφεται, τότε που ήταν ακατάλυτος ο εξουθενωτικός θεσμός της προίκας. Οι γονείς  κοριτσιών,  για να τα παντρέψουν, οι δύσμοιροι, θα έπρεπε να  χτίσουν σπίτι για το καθένα, ακόμα να του δώσουν  χωράφια, περιβόλια με κούλες,  να  γεμίσουν το σπίτι μ’όλα τα χρειώδη του νοικοκυριού και τέλος, ίσως και μετρητά. Όσο πιο σογάτος ήταν ο γαμπρός, τόσο πιο μεγάλες προίκες ήταν απαιτητές. Αυτά ακριβώς γράφονται στο προικοσύμφωνο για την Ευρυδίκη Φωτιάδη του Νικολάου, επ’αδερφού ανεψιά του γιατρού Βασιλείου Φωτιάδη, προύχοντα και δημογέροντα του χωριού μας. Το προικοσύμφωνο αυτό που αυτούσιο υπάρχει στην υπό θεώρηση εργασία, είναι γραμμένο σε άπταιστη καθαρεύουσα. Το‘χε, γράψει ο παπά-Θεολόγος, παππούς του συγγραφέα, όπως η ίδια η αφηγούμενη λέει: «εκείνος ήταν πάνω σ’αυτά».  Η άμεση σύγκριση, του προικοσυμφώνου  με το υπόλοιπό κείμενο δείχνει, το μέγεθος της γλωσσικής διαφοράς.   

Για το τι και πώς προέκυψε η εργασία αυτή, εξηγεί ο ίδιος ο Βασίλης στο έγγραφο  υποβολής της, στην Επιτροπή Διαγωνισμού, που  παραθέτω:

«Η εργασία μου αυτή που αφορά αρχικά ένα Αντισσέϊκο γάμο, από τη στιγμή που πάνε τις προξενιές ως την ώρα που γάμου,  είναι, μπορώ να πω, ακριβείας γιατί αυτή που την αφηγήθηκε,  είναι η ίδια η νύφη και όσα είπε τα έγραψα στο μαγνητόφωνο.  Αντιγράφοντας από το μαγνητόφωνο πιστά τα ήθη κι  έθιμα του γάμου-  που είναι από τα πιο ενδιαφέροντα-  δεν αφήρεσα ούτε και πρόσθεσα δικό μου. Εκείνο  μονάχα που έκανα, είναι το ότι την όλη αφήγηση χώρισα σε τρία μεγάλα μέρη: Στην προξενιά, στον αρραβώνα, και στο γάμο και μετά σε μικρότερα κεφάλαια βάζοντας το καθένα νέα επικεφαλίδα.»

Ο αείμνηστος Βασίλης Πλάτανος, Αντισσαίος την καταγωγή, υπήρξε  διάσημος δημοσιογράφος στα ΝΕΑ του Λαμπράκη τις  δεκαετίες ’60, ’70 και σ’όλη του την καριέρα εργάστηκε σε πολλές άλλες εφημερίδες. Φοιτητής ων, γνώρισα τον Βασίλη στο Σύλλογο των Αντισσαίων που ήταν  ενεργό μέλος του, τότε μάλιστα είχαμε συγγενέψει, αφού θεία του παντρεύτηκε δικό μου θείο, κι έτσι δεθήκαμε  με φιλία. Πάντα τον εκτιμούσα γιατί πλέον των άλλων, η γραφή του, ήταν απ’αυτές που μ’ενδιέφεραν και μου προσέλκυαν την προσοχή. Το ίδιο και το  συγγραφικό του έργο με τα διάφορα βιβλία του. Δεν θα επεκταθώ περισσότερο στον αξέχαστο Βασίλη. Χρησιμοποιώ τμήμα της αποχαιρετιστηρίου κατευόδωσης του από την ΕΣΗΕΑ, όταν ο Βασίλης πέθανε.

«Ο Βασίλης Πλάτανος υπήρξε άνθρωπος τίμιος, σεμνός, εργατικός και ταυτόχρονα ένας ακούραστος ερευνητής του λαϊκού μας πολιτισμού».

Απ’τα μέσα της δεκαετίας του 2000 στο Σύλλογο Καλλονιατών, επί Προεδρίας του Χρ.Τραγέλλη που ήταν ο αμφιτρύωνα μας, μαζευόμασταν εκεί ως συνδαιτυμόνες οι κατά  τον Μίμη Σαραντάκο «Καλλονιάτες», κάθε παραΣάββατο. Σ’αυτή συνδαιτυμόνες ήμασταν οι: Πάνος Κοντέλλης, Δημ.Σαραντάκος, Δημ.Νικορέτζος, Γιάν.Χατζηβασιλείου και πολλοί άλλοι Λέσβιοι εραστές των γραμμάτων και της τέχνης. Κατά τις συναντήσεις μας αυτές μεταξύ ρακιού, τραγουδιού, ιστοριών, αναφορών στην γενέτειρά μας νήσο (θέματα παρελθόντος, τρέχοντα), ανεκδότων και πειραγμάτων, περνούσαμε αξέχαστες ώρες.

Ένας εκ των «Καλλονιατών», ήταν κι ο Βασ.Πλάτανος. Λίγα χρόνια  πριν τη φυγή του για το επέκεινα, είχα τη χαρά να τον συναντώ εκεί και είχαμε την ευκαιρία να λέμε διάφορα απ’τα πολλά κοινά ενδιαφέροντά μας ως συγχωριανοί, συγγενείς, ομοϊδεάτες, και θιασώτες  «του χαρτιού και του καλαμαριού». Μία φορά στην κουβέντα μας, αναφερθήκαμε και στα ήθη και έθιμα του γάμου του χωριού μας. Τότε μου είπε, Τάκη, έχω γράψει τα του γάμου στην Άντισσα, όπως μου τα αφηγήθηκε η γριά γειτόνισσά σου Ευρυδίκη, η Φωτιάδαινα. Μου έδωσε στοιχεία και όταν κατέβηκα στη Μυτιλήνη, έψαξα και βρήκα το υπό θεώρηση πόνημά. Σ’αυτό  αναφέρεται, ότι είναι «Ανάτυπο από τα “Λεσβιακά”, Δελτίον της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, τόμος ΙΘ΄ Μυτιλήνη 2002». 

Θεωρώ ότι η εργασία αυτή, πρέπει να μεταφερθεί στη καθομιλουμένη, σήμερα, για να μπορέσουν τα παιδιά, τα εγγόνια μας και όσοι άλλοι ενδιαφέρονται να πληροφορηθούν όλα αυτά τα ωραία που κάποτε υπήρχαν ως ήθη και έθιμα στο χωριό μας.

Συνεννοήθηκα με τα αδέρφια του Βασίλη και ήδη άρχισα να προσπαθώ  κάτι τέτοιο. Ελπίζω να τα καταφέρω κι αν υπάρξει κάποια χορηγία, να τυπωθεί και τελικά να δοθεί στο κοινό, προς χρήση του απ’αυτούς που ενδιαφέρονται. Οψόμεθα.